XX. mendeko Euskararen Corpus Estatistikoa

1. 1969-1990 euskara batua ikasliburuak eem hizkliter 0078 Azentuari buruzko tesiaz doktoratu zen eta E.H.U.ko Filosofia eta Hezkuntza Zientzien Fakultatean da irakasle.

2. 1969-1990 euskara batua ikerketak txill 0355 Ba- (baiezkakoa eta baldintzazkoa), ez- eta bait- aurrizkien ahoskera (fonetikaren mailan eta azentuaren mailan, beraz) finkatzea oso beharrezkoa da.

3. 1969-1990 euskara batua ikerketak txill 0355 2- Sustraien bilaketa Euskalkien artean fonetikaren mailako desberdintasunak ezagunak badira ere, areago dira diferentziak nabarmen azentuaren mailan.

4. 1969-1990 euskara batua ikerketak txill 0357 5- Azentuaren arazoa Neure txosten hau hemen ez luzeegi egiteko, adibide batzu baizik ez dut emango.

5. 1969-1990 euskara batua ikerketak txill 0358 Larramendiz geroztik, bai Azkuek, bai Basterretxeak, bai bestek ere, eta azentuari dagokionez, fenomeno berberak aurkitu uste izan dituzte ba- eta ez-i buruz.

6. 1969-1990 euskara batua ikerketak txill 0358 Beste hitz batez, galdegaia aditz-forma bera eta ba edo ez- bera direnean, azentua beti BA eta EZ horien ESKUBIAN gertatzen da; ba- eta ez- delakoei azentua SEKULA ez datxekielarik.

7. 1969-1990 euskara batua ikerketak txill 0359 Hitanozko formetan, ezaguna denez, azentua atzera pasatzen da, gaurko zubereraz oso nabarmena denez: hika .

8. 1969-1990 euskara batua ikerketak txill 0359 Lekuko bikaina Elkano-ko Lizarraga (Hegoaldeko nafarreraz ari, eta azentuak markaturik).

9. 1969-1990 euskara batua ikerketak txill 0360 5.12. Ohar bat: galderari datxekion entonazio goranzkoaren eraginez, euskalki guztietan dirudienez (eta baita Ekialdekoetan ere), azentua atzera pasatzen da kasu horietan: .

10. 1969-1990 euskara batua ikerketak txill 0360 5.2. Baldintzazko ba-, berriz, AZENTUAREKIN agertzen bide da maiz euskalki guztietan.

11. 1969-1990 euskara batua ikerketak txill 0360 Eta oharra zuzena da: aski da bizkaitarrekin hitz egitea: baldintzazko ba- horrek azentua darama bizkaieraz; kostaldean bederen oso markatua (eta oso, beraz, erdararen interferentziaz espero dezakegun joeraren kontra, berriz ere!).

12. 1969-1990 euskara batua ikerketak txill 0360 (Nahiz Lizarragaren luman azentua zenbait aldiz azkeneko silabara ere batzutan joan: , eta antzera).

13. 1969-1990 euskara batua ikerketak txill 0361 Badirudi, hitz batez, aditz laguntzaile horiek klitiko izanik, aurrizki horien ondorioz azentua hartzen dutela: .

14. 1969-1990 euskara batua ikerketak txill 0362 Eta azken eskabide bat: Sebero Altube-ren iritzia neure eginez, eta euskal azentuaren sena erabat galduta ikusita, azentu ortografikoaren behar] gorria azpimarratu nahi nuke gaur.

15. 1969-1990 euskara batua ikerketak txill 0362 Arazo zaila, jakina, labaina; aldez aurretik azentu horren araubideak erabaki behar baitira.

16. 1969-1990 euskara batua ikerketak txill 0362 Azentu ortografikoaren alde Altubek eman zituen arrazoinak neure eginez, nik neuk ere proposamen bera egin nahi dut hemen.

17. 1969-1990 euskara batua ikerketak txill 0362 Aldez aurretik, berriz diot, azentua non den jakin behar da. Eta hala da.

18. 1969-1990 euskara batua ikerketak p. salaburu 0185 Gauza guzti hauek, azentuaren mailan, xeheki lantzen ditu MASCAROk.

19. 1969-1990 euskara batua ikerketak p. salaburu 0315 5.4.1. Izena eta adjetiboa Izenak eta adjektiboak elkarrekin silaba gutxiko multzoa osatzen ba dute, hiztunak hitz soil bat edo bi hitz bezala analiza dezake talde hori, izen konposatuekin gertatzen den moduan; horrela, bi modutara joan daiteke azentua: .

20. 1969-1990 euskara batua ikerketak p. salaburu 0315 Kasu hauetan azentu nagusiak besteak bil ditzake, ezabatuz edo bigarren maila batean utziz.

21. 1969-1990 euskara batua ikerketak p. salaburu 0315 Hitz konposatuetako bigarren elementua monosilabikoa denean, azentua hona dator: gizelúr.

22. 1969-1990 euskara batua ikerketak p. salaburu 0315 Silaba bat baino gehiago baldin badu bigarren atalak, atal honetako azentua dugu nagusi: Arrantzelái.

23. 1969-1990 euskara batua ikerketak txill 0011 Eta azentuari dagokionez gauza berbera esan daiteke.

24. 1969-1990 euskara batua ikerketak txill 0016 Alde batetik, espero duten azentu-gailentasunik ez dute entzuten; eta, beraz, azenturik ez dago, esaten digute.

25. 1969-1990 euskara batua ikerketak txill 0016 Euskaldunek geure azentuari buruz eskolaturik ez izanik ere, euskal azentuari buruz sendikortasun handiagoa aurkitu zen euskaldun zaharrengan, euskaldun berriengan baino.

26. 1969-1990 euskara batua ikerketak txill 0016 Euskalkien sailkapena azentuaren arauera Euskalkien sailkapen tradizionala (zazpi euskalki nagusitan: Bizkaiera, Gipuzkera, Lapurtera, Nafarrera, Baxenabarrera, Zuberera eta Erronkariera) Azkue-rengandik datorkigu: eta gaur arte, gutxi gora-behera bederen, euskalariek ontzat eman dute.

27. 1969-1990 euskara batua ikerketak txill 0016 Eta azentuaren gorabeherak, bereziki, euskalki nagusien arteko isoglosak finkatzerakoan ez zirela behar adina kontutan izan.

28. 1969-1990 euskara batua ikerketak txill 0016 S.2.1. Mitxelena-k proposatu du (Bol. Sem. J. Urquijo, 1972) azentuaren arauerako lehendabiziko euskalki-sailkapena.

29. 1969-1990 euskara batua ikerketak txill 0020 Baina maiztasunen izarian, normalean, azentu hori, musikala alegia, (+2) silabak daramala uste zuen.

30. 1969-1990 euskara batua ikerketak txill 0020 Edozein azentu-unitatetan, beraz, intentsitateen mailan azenturik ez; eta maiztasunenean, azentu-eskema edo hegi berbera izango dugu beti euskaraz.

31. 1969-1990 euskara batua ikerketak txill 0020 Nahiz, berak, azentu hitza aipatu, entonazio hitza aipatu beharrean.

32. 1969-1990 euskara batua ikerketak txill 0020 Berriro ere, idazpuruak idarokitzen duenaz bestaldera, Basterretxeak Bizkaieraren azentua du aztergai nagusitzat, eta ez entonazioa.

33. 1969-1990 euskara batua ikerketak txill 0328 4.8. XVIII. mendeko gipuzkeraren azentua (Larramendi-ren arauera).

34. 1969-1990 euskara batua ikerketak txill 0328 Hain zuzen ere: denak adierazten du, baita azentuari buruzko haren datuek ere, A. Larramendik euskara oso sakonki ezagutzen zuela.

35. 1969-1990 euskara batua ikerketak txill 0328 Beste alde batetik, azentuketa grafikoa erabili zuen bere euskal izkribuetan: Diccionario Trilingueko esaldi luzeetan eta hiztegi pasarteetan ez-ezik, Euscaldunai osasuna deritzon testuan ere (CXCII eta hurr.), Mayans-en aurkako Agiri sutsuan, azentu grafikoa erabili zuen.

36. 1969-1990 euskara batua ikerketak txill 0328 Ordenakide eta adiskide zeukan Aita S. Mendiburu-rentzat prestatu zuen hitzaurrean ere (Jesusen bihotzaren devocioa izeneko liburuarekin batera argitaratua) azentua markaturik dator.

37. 1969-1990 euskara batua ikerketak txill 0328 4.8.1.1.DTko azentu grafiko hori (guk zehazki ikertzeko aukera izan dugun bakarra: Pío de Zuazua-rena, 1853-koa), izugarri aldakorra da; eta nekez balia daiteke orain dela bi mendeko gipuzkeraren azentua zehazki eta osoki aztertzeko.

38. 1969-1990 euskara batua ikerketak txill 0328 Zenbait orrialdetan maiztasun handitan dator delako azentu grafiko hori. Egia da.

39. 1969-1990 euskara batua ikerketak txill 0328 Baina segituan, ondoko kapituluetan, azentu horren aztarnarik ez dago.

40. 1969-1990 euskara batua ikerketak txill 0328 4.8.2. Gainerako euskalkien deskribapenean eraman dugun azalbide berbera segitzen badugu, has gaitezen izena ardaztzat duten unitateen azentua argitzetik.

41. 1969-1990 euskara batua ikerketak txill 0342 4.9. Bortzerrieta-ko nafarrera garaia Nafarroako Ipar-Mendebaldeko eskualdean mintzatua den euskarak (Berá, Igántzi, Arántza, Lesáka eta Etxalár), jakina denez, oso azentu berezia du ingurukoen ustez.

42. 1969-1990 euskara batua ikerketak txill 0342 Orain dela gutxi hildako Fernando Artola Bordariren hitzaldi bat ere erabili dugu (bera sortzez hondarribitarra; eta hitzaldi hori azentu diakritikoz datorrelarik).

43. 1969-1990 euskara batua ikerketak txill 0342 4.9.1. Izen eta aditzezko unitateen deskribapenean barrena abiatu baino lehenago, aipa dezagun hau oso bereziki (beste euskalkitan bezala): Bortzerrietako hizkeran ere badagoela oihartzunezko azentu delako hori; eta txandakako silabatan, horretara, azentu bigarrenkaria ager daitekeela, eta agertu ere egiten dela.

44. 1969-1990 euskara batua ikerketak txill 0380 5.3. Erronkariera 5.3.0. Normalean, eta baita Mitxelenak ere bere euskalkien sailkapenean, azentuaren arauera (ik. An. Sem. J. de Urquijo, 1972); eta lehenagotik L. Bonaparte Printzeak funtsatutako irizpideari jarraituz ere (alegia: erronkariera, gaur suntsitua (nahiz Uztarrozen oraindik pertsona zahar bakarren bat atxematea posible izan, jatorki xamar mintzatzeko gauza), Erronkariko eskualde menditsuan erabili izan den hizkera batetik, eta Zuberoaren aldekoa bestetik, gauza bera, edo bertsua bederen, dira azentuaren aldetik.

45. 1969-1990 euskara batua ikerketak txill 0380 Antzinakoa eta orain dela gutxikoa kontrastatuz, baita euskalki desberdinetan dagoen orokorra ere, azentuaren mailako ortoepiaren arazoa hobeki argi daiteke.

46. 1969-1990 euskara batua ikerketak txill 0380 Nolanahi ere, eta gaian barrena abiatzekotan, garbi dirudi erronkariera, azentuaren alderditik, hurbilago dagoela Hegonafarrera garaitik, zubereratik baino. (N.5.31).

47. 1969-1990 euskara batua ikerketak txill 0380 Halarik ere, labur xamar mintzatuko gara; bai erronkarierazko azentuari buruz dauden dokumendu fidagarrien urritasunarengatik (Mitxelena eta K. Izaguirre, funtsean, Bonapartez kanpo; nahiz kontutan hartuko Estornes Lasa eta Koldo Artola-ren ekarpenak); eta bai erabilia ez den euskalki baten interes pragmatiko mugatuarengatik.

48. 1969-1990 euskara batua ikerketak txill 0380 Singularrean eta] pluralean (honetan zubereratik urrunduz), azentua ez da aldatzen: .

49. 1969-1990 euskara batua ikerketak txill 0380 Azentua azkarra da, oso (jadanik esana dugunez); eta, goranzko diptongoak gerta daitezkeenez, paroxitonia nagusi.

50. 1969-1990 euskara batua literatur prosa j.a. arrieta 0192 Ahots apur bat luto hark Asiako azentoaz ahozkatzen zuen grekoa.

51. 1969-1990 euskara batua saiakera-artikuluak t. barrenetxea 0142 Beneke-ren artikuluan profesionalen arteko berbaldi motak aztertzen dira eta beraz non jarri behar den azentua hizkuntza horietaz jabetu nahi diren ikasketarien trebakuntz ikastaroetan.

52. 1969-1990 euskara batua saiakera-artikuluak j.m. agirre 0081 Loc spots horiek direla medio, zenbait egoera eta inguru ezberdinetako hizkuntz funtzio berberaz baliatzen diren eta azentu ezberdinak dituzten pertsonak aurkituko ditu ikasleak.

53. 1969-1990 euskara batua saiakera-artikuluak j. lizarralde 0165 Konparazio baterako, oso inportantea da euskara mintzatuan ebakera edo ahoskera (pronuntziazioa) eta horrekin batera doazen doinua, erritmoa, azentua, etab.

54. 1969-1990 euskara batua saiakera-artikuluak j. bergara 0106 Adibidez, iragarri daiteke komunikazioaren aldetik garrantzi handirik ez duten elementuak, baina sozialki balioa dutenak, morfologia, azentua eta horrelakoak, ez dituela ikasiko.

55. 1969-1990 euskara batua saiakera-artikuluak batzagiriak 1982 0602 Azentua. Ekainean Bizenta Mogelen mendeurreneko jardunetan azentuaren azterketa egingo denez, zenbait izen aipatu dira lan horretarako, hala nola: J. Basterretxea, Gabriel Lertxundi, (...) eta Koldo Mitxelena bera.

56. 1969-1990 euskara batua saiakera-artikuluak batzagiriak 1982 0602 Bi egun t'erdi azentuaren jardunei emanez, larunbat arratsaldean egingo da Bizenta Mogel zenaren mendeurren ospakizuna, ahal bada, emakume urgazleek parte hartuz.

57. 1969-1990 euskara batua saiakera-liburuak r. de rijk 0100 Arrazoia luke, azentoaren lekua fonologi-arau ororen aurretik erabaki beharra baldin balitz.

58. 1969-1990 euskara batua saiakera-liburuak r. de rijk 0100 Zuberoako euskalkian behar dugun arau horrek azentoa azkenurrengo silaban ezarriko digu beti.

59. 1969-1990 euskara batua saiakera-liburuak programazioa 1983 0030 Fonemen ebakitze zuzenez, azentu eta doinuera onez eta hitz-jariotasun egokiz emanikoa izan behar du hizketak, eta bestelako hizkuntzen interferentzia nabarmenik gabekoa zukako tratamenduan behinik behin.

60. 1969-1990 euskara batua saiakera-liburuak hitz egin! 0027 Kontutan eduki, hitz batzuk azentu bat baino gehiago daukatela.

61. 1969-1990 euskara batua saiakera-liburuak f. arbizu 0023 Erdararen interferentziak
Azentu eta doinuen arazo nahasi bezain ukigaitzetan sartu gabe ere (intuizioa baliatuko ahal zaigu!), maila sinpleagotan, fonema soilen ebakeran ere, izurriaren disimulo eta geldigaiztasun berberaz ari zaizkigu hedatzen erdal ereduzko fonematismoak, eta beharbada letra idatziaren erreferentzia mantentzen delako edo, ez ditugu erreparatzen edo txikikeriatzat dauzkagu.

62. 1969-1990 euskara batua saiakera-liburuak euskararenprogr 1982 0008 Txikitan hizkuntza berriko urratsak urratzean gerora azentu eta entonazio aldetik izan daitezkeen arazoak saihesteko bideak jarri dira.

63. 1969-1990 euskara batua saiakera-artikuluak peillen 0418 2. Sailkapenaren aurkezpena Corpus-a honela idatzi dut: 1.ik) Zubererazko hitza Euskaltzaindiko ortografian dago baina ahalik kontsonante aspiratuak idatziz eta azentua markatuz.

64. 1969-1990 euskara batua saiakera-artikuluak palt 0449 Laburki esan: erritmoa euskaraz ez datza bertsoa osatzen duten hitzen barneko ezertan ez azentoan, ez pikoan, ez oinean, baizik hitzetik edo hitzetatik landa dagoen zerbaitean; hots, isilaldietan, pausaldietan, neurri jakineko banakoen ondoren betiere gertatzen diren etenaldietan.

65. 1969-1990 euskara batua saiakera-liburuak l. fernandez 0179 Arpegiatzeko ñabardura-aukera handia dago: azkar, ziztatuz, azentu moduan eta baita poliki eta adierazkor ere.

66. 1969-1990 euskara batua saiakera-liburuak u. larramendi 0049 Esaldietako multzoek ez lukete bost hitz baino gutxiago eduki behar normalean, bestela hizketaren jario naturala okertuko litzateke informazioa badaezpadakoa izango litzateke eta azenturik gabeko bokaleei balio handiegia emango litzaieke gainera.

67. 1969-1990 euskara batua saiakera-liburuak i. iñurrieta 0103 Gainera, ikasleek beren buruak garbi eta intonazio eta azentu egokiz hitz egiteko diziplina lantzen dute.

68. 1969-1990 sailkatu gabeak egunkariak deia 1988 0001 Euskara batua. Iruñeko proposamena azentuari buruz izenpean argitaratu du Udako Euskal Unibertsitateak oinarrizko azentuari buruzko liburuxka bat.

69. 1991> euskara batua ikasliburuak a. alberdi 0056 2) Esaldi luzeak talde fonikotan, zatitan alegia, ematen dira, etenek sortarazten duten intonazioa ere (azentu, hitz katea, diptongazio, etab.ekin batera) guztiz zaindu beharra dagoelako.

70. 1991> euskara batua haur-/gazte-literatura j. cillero 0014 Azalpenak ez dira oso argigarri suertatu, neskak mendebaldeko azentu zarratuaz hitz egiten baitu.

71. 1991> euskara batua saiakera-liburuak o. ibarra 00114 - Orokorrean gai ziren ezberdintzeko nongoa zen beste hiztun bat erabilitako azentuarengatik. Adibidez, Ultzamako bat gai zen esateko bestea Imotzkoa zen erabilitako azentaurengatik, edo Baztangoa edo Basaburukoa, eta alderantziz.

72. 1991> euskara batua saiakera-liburuak i. arrigain 00088 2. Sievers izan zen lehena esan zuena gerta daitekeela bokalen artean sailkaturiko hots bat bokal gisa garbi-garbian atzemana ez izatea (ikusia dugu esate baterako, y eta w ez direla i eta u baizik); baina galdetzen denean zeri esker gertatzen den funtzio bikoitza edo ondorio akustiko bikoitza (funtzio hitzak ez baitu besterik esan nahi), hau erantzun ohi da: halako hotsak halako funtzioa du azentu silabikoa jaso edo ez jaso.

73. 1991> euskara batua saiakera-liburuak i. arrigain 00088 Zirkulu itsua, beraz: edo nik edozein egoeratan askatasuna dut sonanteak sortzen dituen azentoa nire nahitara ezar ahal izateko, eta orduan ez dago inolako arrazoirik sonantikoa baino hobe silabikoa deitzeko; edo, azento silabikoak zentzuren bat balin badu, izateko arrazoia du azalean behintzat, silabaren legeetan hartzen duelako zentzu hori. Baina, lege horiek ez adierazteaz gain, kualitate sonantiko honi silbenbildend esaten zaio gainera, silabaren eraketa azentu honen eraginpean bailitzan.

74. 1991> euskara batua saiakera-artikuluak gerra eta krisia 00018 Azentuak, berriz, ezabatu egin ditugu egungo arauekin bat ez zetozenean, baita maiuskulak ere, irakurketa errazteko asmoz.

75. 1991> euskara batua saiakera-artikuluak a. irigoien 0052 Izan-ere, berez, theorikoki bederen, begik ikusi ez dituen, eta beharrik entzun ez dituen eta bihotz gizonenera igan izan ez diradenak erara itzul zezan posible zen hizkuntzaren systema barruan, baina gizonen bihotzera ohizko hitz-ordena hautatu izan balu hark amphibologiazko itxura har zezakeen, gizonen forma azentuaren bidez-edo pluraletik bereizi ezik.


76. 1991> euskara batua saiakera-artikuluak h. knô*rr 1615 Jose Ignacio Hualderen Ahoskera (1). Azentua eta euskara batua izenekoa zen, Iñaki Gamindek irakurria.


77. 1991> euskara batua saiakera-artikuluak j.b. orpustan 0059 Aipamenak izena balio du: orok dakigun Etxeparen hamargarren olerkiaren (Amorosen disputa) hastapeneko biekoa baita (akzentoak Oihenartenak dira), eta beraz huna vulgares versificatores guzien nagusia nor den!


78. 1991> euskara batua saiakera-liburuak xuxen 0030 Beraz, beste hizkuntzetako karaktereak, azentoak, etab. ez dira onartuko hiztegian.


79. 1991> euskara batua saiakera-liburuak u. larramendi 0112 Eta Daniel-ek, bigarren mailako hezkuntzan frantsesezko irakasle batek, bere ikasleetako batek aparteko azentua zuela esan zidan.


80. 1991> euskara batua saiakera-liburuak u. larramendi 0161 6.3.3 Azentu arrotzaren esanahi soziala


81. 1991> euskara batua saiakera-liburuak u. larramendi 0161 Izan al duzu esperientziarik zure azentua zein neurritaraino den zuzena erakutsi dizuna? galdetu nion.


82. 1991> euskara batua saiakera-liburuak u. larramendi 0161 Hebraieraz, Europako juduen azentu askenazia daukagu, eta ekialdeko juduen azentu sefardia.


83. 1991> euskara batua saiakera-liburuak u. larramendi 0161 Nik, hala nahita, azentu sefardia erabili dut, gustatzen zaidalako.


84. 1991> euskara batua saiakera-liburuak u. larramendi 0161 Noski! Eta esan zidan, oso azentu sefardi ona daukazu, baina klase honetan ez dugu horrelakorik nahi!


85. 1991> euskara batua saiakera-liburuak u. larramendi 0161 Arrazoi ideologikoengatik hautatu nuen azentu sefardia.


86. 1991> euskara batua saiakera-liburuak k. zuazo 0024 Hain berezia den zubereraren azentua aztertzeari ekin zion Lafonek, bere ezaugarririk behinenak zehaztuz eta arautuz eta, aldi berean, Leizarragaren izkribuetakoarekin alderatuz eta bien arteko kidetasun estuak agerian jarriz.

87. 1991> euskara batua saiakera-liburuak j. etxarri 0080 Hori bai, azentu angloamerikarrak desitxuratuta, hala nola San Bruno herria San Bruno idazten dute baina Sanbrano -edo esaten, edo Encinitas herria, espainolez bezala idatzi baina Insinires ebakiz.


88. 1991> sailkatu gabeak egunkariak egin 1992 0013 Nafarroan, Iparraldean nagoenean Akitania osoa barne, baita Errioxa barne ere, badakit euskalerrian diraudala; oso herrialde berezitan (gipuzkoarrak munduaren zila izaten ohiturik omen dagoz), baina barnean dauzkan ezberdintasunek Euskadi osatzen dute: bitarteko, ustezko arbitrio arbitrarioak zeharkatzen ditudanez gero, beti aldakorrak diren azentuek, doinuek (itsasokoa, mendikoa, artzainena, kalekoa, iragarkiena) ohiturek, izenek, lexikoek Euskadiz kanpo ez naizela jeitsi konfirmatzen didate.


89. 1991> sailkatu gabeak egunkariak ehaa 1993 7767 - erdal doinuari eta batez ere haren eraginez azentuak azkenaurreko silaban jartzeko joerari itzuri egiten saiatu behar da;