XX. mendeko Euskararen Corpus Estatistikoa

1. 1900-1939 bizkaiera saiakera-artikuluak eguzk itzbik 0592 (l) Lan onetan darabilkedazan itz barriak, emen jarrayan azalduko ditut.

2. 1900-1939 lapurtera-nafarrera literatur prosa zerb gh 1927 0532 Badire orroaz hasiko direnak, ez dugula holakorik behar, eta hitz berri bat hartuko duenaz irri eta, trufa eginen dute.

3. 1900-1939 lapurtera-nafarrera saiakera-artikuluak lf 0191 Azkuek egia handia dio, hitzberri egileri artamendatzen diotelarik eztitzaten berek egin hitzak hala bil eta urt.

4. 1900-1939 lapurtera-nafarrera saiakera-artikuluak lf 0191 Hitz berriak argi-argiak behar dira, ala jo erdaralat; ezin adituzko eskuara baino gabea hobe, mintzaireak mintzatzeko erabiltzen ohi direnaz geroz.

5. 1940-1968 gipuzkera saiakera-artikuluak sgarm dekli 0153 Sufijo deribatiboen bidez hitz berriak eratzeko, formatzeko baliatzen gera deribazioaz.

6. 1940-1968 gipuzkera saiakera-artikuluak zt 0164 Mussolini-k Itali guztiko egunkari paper ta liburu guztiak bere esku zeuzkan, irratia ta eskola guztiak ere bai; ala ta guztiz ere' itz berri bat besterik etzuan sartu aal edun: sciofero ordez autista.

7. 1940-1968 gipuzkera saiakera-artikuluak etxde 0076 ABESTI-ERESI-KANTA. Ona, itz berri au, abesti, alegia, burugabe tajutua, baiñan, errikoitu bidean. Gaur, gure bertsolariak ere erabiltzen digute. Tajugabea izanarren (abo-eres-ti), uka ahal genezaioke bizitzeko arnasa?

8. 1940-1968 gipuzkera saiakera-artikuluak vill 0178 Horietaz gaiñera, hitz berrien premian ere ba da gure euskara, beste edozein hizkuntza bezala edo gehiago.

9. 1940-1968 gipuzkera saiakera-artikuluak vill 0181 O letrakin bukatutako hitzetan, hitz horiek hitz berrien sortzaille gertatzen direnean, o hura a bihurtzen da, baiña o-kin ere esaten dira hitz berri horiek zenbait aldiz.

10. 1940-1968 gipuzkera saiakera-artikuluak vill 0311 Gaiñerakoan, itz berrien guztiz etsaia ere ezta Altube jauna.

11. 1940-1968 gipuzkera saiakera-artikuluak vill 0311 Baiña gaztelaniak, ba-du gaiñera empíreo itza, eta guk ere orrelako ikurpen edo matiz bereziakin erabilli dezakegu donoki itz berria.

12. 1940-1968 gipuzkera saiakera-artikuluak lek 0061 Euskerak, griegoak duan gaitasun eta errextasun ber-berak ditu itz berriak sortzeko, zuztar zaharrak elkarri lotuz itz berriak sortzeko.

13. 1940-1968 gipuzkera saiakera-artikuluak lek 0125 Itz berriak sortzeko Griegoa bezain bizkor dala, alegia.

14. 1940-1968 gipuzkera saiakera-artikuluak lek 0125 Itzak elkarrekin lotuaz, itz berriak sortzeko.

15. 1940-1968 sailkatu gabeak hilabetekari, noizbehinkariak,..... ibiñ 00001 Euskeraren galera etzion ark itz-berri-zaleei egozten, gure arteko askotxok egin daroen lez; ez, gure aberri-izkuntzaren galera osoa euskerazko ikastolarik ezari egozten zion; ortik etorkion aren ustez ondamendia eta ortik datorkio oraindik ere, gure ustez.

16. 1969-1990 bizkaiera saiakera-artikuluak j.m. etxebarria 0054 Plangintza oneik arazo bat daukie: maileguz artzen diran berbak itz barriak sortzeko iztegia aberasteko eta beste izkuntza barruko eta izkuntza arteko garbizalekeri forma batzuetarako sartu bear litzakez bide onetan bai ala ez?.

17. 1969-1990 euskara batua ikasliburuak j. amenabar 0043 Ez eta hitz berri gehiegiren zale ere.

18. 1969-1990 euskara batua ikasliburuak seie 0255 Tituluak dioen bezala ariketa honetan letra bidaiariak ditugu, hots, puntu ezberdinetik ateratzen diren letrak bide berezia ibili ondoren, behekaldeko zirkulu batetara heltzen dira, hitz berria sortaraziz.

19. 1969-1990 euskara batua ikasliburuak eem hizkliter 0442 Beronen zeregina da euskarak gaur duen hitz berrien premia nolabait erremediatzen laguntzea.

20. 1969-1990 euskara batua ikasliburuak eem hizkliter 0442 Hori egin ondoren, Euskaltzaindiak berak, hala baderitzo, arau gidari batzuk ematen ditu hitz berrion sorketa-lana batasun baten barnean egin dadin.

21. 1969-1990 euskara batua ikasliburuak eem hizkliter 0442 Hiru bide ditu gure hizkuntzak horretarako: 1) hitzak mailegatu; 2) konposaketa edo elkarketa bidez hitzak sortu; 3) deribazio edo atzizki bidez hitz berriak eratorri edo deribatu.

22. 1969-1990 euskara batua ikasliburuak eem hizkliter 0442 Bi (edo gehiago) hitz elkartuz, hitz berria sortzea.

23. 1969-1990 euskara batua ikasliburuak eem hizkliter 0442 Berau irakurtzen baduzue, gauza batez ohartuko zarete: zenbat hitz berri dauden bertan hitz-elkarketa bidez Azkue berak eratuak.

24. 1969-1990 euskara batua saiakera-artikuluak sm 1023 Esan beharra dago garai hartako beste zenbait idazlek bezala, lehendik euskarazko literaturarik ez bagenu bezala idazten zuela, lehengoen euskarazko hitzen erabilkera ezagutu gabe, hitz asko lehendik diren ala ez begiratu gabe hitz berriak asmatuz, neologismoz beterik.

25. 1969-1990 euskara batua saiakera-artikuluak vill 0306 Guzti horrek esan nahi du euskara sekula gaur arte adierazi behar izan ez dituen gauzak adierazi beharrean gertatzen dela eta hitz berrien beharrean ere badela.

26. 1969-1990 euskara batua saiakera-liburuak e. zabala 0197 Poesiaren forma horren kezka lerro bakoitzean, neurrian, ritmoan, asmatzen zituen hitz berrietan, imajina paregabeetan, metaforetan nabari da.

27. 1969-1990 euskara batua saiakera-liburuak a.m. toledo 0279 Badago Agirreren eleberrietan erabilera mugatuak eskaintzen zizkion euskararen isladarik: ez da falta hizperririk edo-ta zenbait pertsonaiaren ahotsean egiantzekotasuna galtzen duen adierazpiderik.

28. 1969-1990 gipuzkera literatur prosa andoain'go erriak 0168 Bere leloa ta burruka, euskeraren erderakadak eta mordollokeriak baztartzea izan zan, euskeraren berezko sustraiak billatuaz eta izkuntza berari darion arnasetik itz berriak sortuaz.

29. 1969-1990 sailkatu gabeak astekari eta hamaboskariak agur 1974 0001 Itz barriak be iñoiz asmatzen ditu, baiña euskerearen barru-barrutik ateratakoak.

30. 1969-1990 sailkatu gabeak astekari eta hamaboskariak j. lizarralde 0001 Gerta liteke hizkuntza horretan hitz berriak eta maileuak sartzea, baina kateak hausten ez badira, hizkuntzaren jeinuak zutik dirau.

31. 1969-1990 sailkatu gabeak astekari eta hamaboskariak b. kapanaga 0001 Ezer bortxatu gabe eta euskal erroak erabiliz, zentzuzko hitz berri anitz asma daitekeela.

32. 1991> bizkaiera saiakera-liburuak x. altzibar 0066 Hitzei dagokienez, mailebuak baztertzen ditu, jakina, hitz barriak sortuz (inoiz Larramendiren batzuk bere erabiltzen ditu, harenak direnik jakin barik, adib. biztanle, kondaira, ogutzi, ...).


33. 1991> bizkaiera saiakera-liburuak x. altzibar 0066 Hitz barriok sortzeko eta eratzeko legeak Astarloagandik hartu eta ustezko lehen erro + lege fonetikoen bidez osatzen ditu: aba ampgt; abenda, aberri, ain ampgt; aintza, e(g)uzki ampgt; euzko, Euzkadi, euzkera, e.a.


34. 1991> euskara batua antzerkia a. luku 0066 Nardatzen naute egun guziz hitz berriak asmatzen, bada ba ene ustez aski hitz ederrik gure eskuara xaharretan.

35. 1991> euskara batua ikasliburuak esaizu/4 00006 - Hitz berriak asmatu eta berauen esanahia eman. / - Hizkuntza ezberdinetako hitzekin hitz berriak osatu. / - Ikaskideek asmatutako hitzez eta definizioez iritzia eman eta hobetzen saiatu. / - Ikasgelako Zorotariko Euskal Hiztegia osatu. / - Ikasgelako hiztegia beste ikastalde bati igorri eta beraiena jaso.

36. 1991> euskara batua ikasliburuak sirimiri/6 0053 Nahiz eta erromatarretik hitz berri ugari hartu (bake, piku, ingude, pago, zeru...), euskaldunek euskaraz hitzegiten jarraitu zuten, askok ez bait zuen latinik ikasi eta gehienek bait zekiten euskara.


37. 1991> euskara batua ikasliburuak hizkliter 0251 3. Hitz berrien mailbutza-eratorketak.


38. 1991> euskara batua saiakera-liburuak b. urkizu 00085 Azkenik teoria horrek ez ditu aintzat hartzen behin-behineko interpretazioak gero zuzenduko direnak, ezta hizperrien tratamendua ere.

39. 1991> euskara batua saiakera-artikuluak vill 00345 Ez da Aita Larramendiren hitz berrien zale, herri-hizkeraren zale da areago.

40. 1991> euskara batua saiakera-artikuluak lef 0787 Neologismo edo hizperriak sortzeko euskarak duen erabide emankorrenetakoa da dudarik gabe hitz-elkarketa.


41. 1991> euskara batua saiakera-artikuluak lef 0806 Bigarren osagaia gaitz edota erraz dutenekin ere hainbat hizperri sortzen da: herdoi(l)gaitz, proiektaerraz...


42. 1991> euskara batua saiakera-artikuluak lef 0806 c) Arau nagusia, oraingo hitz berrietan ia erabatekoa, hots-aldaketarik ez egitekoa da ordea.


43. 1991> euskara batua saiakera-liburuak kazetjardun 1991 0060 Hiztegi arau-emaile honek lexikoaren sailkapena aurrikusten zuen eta sormena landuz gero, hitz berri eta ezinbestekoak sor genitzakeen.


44. 1991> euskara batua saiakera-liburuak j.a. lakarra 0218 Zereginik ez da falta eta hara berehalako batean bururatzen zaizkidanak: Mitxelenak hasitako L-ren Hiztegiaren Eraskinaren (E) azterketa amaitu; behingoan Hiztegiarekin sartu bere egitura ikusiaz, hitzberri, mailebu, hiztegi-hitzak ezagutuaz eta markatuaz; mailebuen zenbata eta nolakotasuna zehaztu; orobat hitzberriena, zelan sortzen dituen gehituaz; halaber, hiztegi-hitzak, L eta aurreko eta garaiko hiztegigintzaren harremanak azalduaz; L-ren hitzberri (eta hark bertakotuen) iraupena eta bizitza ikertu; HH-aren (= Hiztegi Hirukoitz-aren) eta DVC (= Diccionario Vasco-castellano-aren) arteko erlazioa Altuna 1967ko oharrak zehaztuaz eta zabalduaz; HH eta garaiko eta beranduagoko hiztegien artekoa (Sbarbi-Urquijo delakoarekikoa, esaterako)...


45. 1991> euskara batua saiakera-liburuak i. camino 0013 Ezin ahantzi da Campion bat ez zela Arana Goiriren irizkide hizkuntz kontuetan, eta bizkaitarraren hitzberrien erabileraren aurka idatzia zela, 1901eko irailaren 16ko Hendaiako ortografi batzarreko gora-beheretan aurkako iritziak izan zituztela 20. Bestalde, Aranak Campionen foruzaletasunari eraso zion: iruinsemearen gramatika goretsi bazuen ere, euskalgintzarako eskubidea ukatzen zion politika mailan abertzale ez zen neurrian. Ikus J. Javier Granja Pascual-en Divergencias linguísticas y literarias entre Arturo Campión y Sabino Arana, Fontes Linguae Vasconum 43, 1984, 155-179.


46. 1991> euskara batua saiakera-liburuak i. camino 0013 Egia da Larrekoren lanean ez direla garaiko beste idazle askorenean adina hitzberri ageri, eta haren moldea herritarra zela, baina Larreko euskal irakurle porrokatua zen, eta ez zegoen garaiko literatur mundutik landa; herriarentzat idaztea maite bazuen ere, baziren hitzberriak 21 Hitz zaharren zalea ere bazen, nahiz ardura filologikoz gehien bat. haren artikuluetan, EAJ-PNVren inguruko Napartarran edo abertzaleen inguruko Euzko Deyako artikuluetan, esate baterako, ez hain bakan; Eskualdunan berriz, gutiago.


47. 1991> euskara batua saiakera-liburuak i. camino 0013 Larrekok hain estimu handitan zeukan Arana Goiriren hitzberriak hiru ataletan bana daitezke: a) hitz kanpotarren ordezkoak bilatzea.


48. 1991> euskara batua saiakera-liburuak i. camino 0013 Gutxi asko, Larrekoren lanean, Larramendiren baten bat barne (kondaira, eskutitz, goianti, bilko, araudi, arautegi, ustekida, gudari), hiru eretako hitzberriak ageri zaizkigu: neskuts, sorkunde, batza, bazkide, lekaide, argitaldu, Euzkadi, aba, sendi, bakalderri, abenda (...).


49. 1991> euskara batua saiakera-liburuak x. lasa 0065 Hiztegi zaharreko hitzberri gutxi edo behar bada alerik ez da ageri berri honetan.


50. 1991> euskara batua saiakera-liburuak orhipean 0013 Ondorioz alde batetik gure kultura eta hizkuntza aberastu egin ziren zenbait ideia, tresna eta hitz berri onartuz; bestetik, aldiz, beste batzu galdu egin ziren.


51. 1991> euskara batua saiakera-liburuak in: lardizabal, francisco ignacio: testamentu zarreko kondaira i 0046 Halaz ere, hitz berrion kontu honek ez du ezer adierazten, gutxienez beste bi gertakarirekin elkartzen ez badugu:

52. 1991> euskara batua saiakera-liburuak in: lardizabal, francisco ignacio: testamentu zarreko kondaira i 0046 Baina hau ia ezer ez da XIX. mendearen erdialderako jadanik tradizioa eta ez inondik ere berrikuntza, ez hitz berri zentzu hertsian, DT-koa izanda ere zenaren handitasunaren aldean:

53. 1991> gipuzkera saiakera-artikuluak a. arrinda 0038 Europa zaarreko kulturan ez dago itzik Euskera zaarrean ez dagoenik eta itz berriak sortzeko ez dago orrelako griegorik.


54. 1991> sailkatu gabeak egunkariak jkort 0048 Alabearrez gaiñera, jakintzako itz berriak sortzeko, gerkerak eta latiñak baiño egokitasun eta erraztasun askoz ere aundiagoak ditu euskerak.