XX. mendeko Euskararen Corpus Estatistikoa

1. 1940-1968 lapurtera-nafarrera literatur prosa vill 0274 Hiztegi horretan euskal-hitz asko jartzen dira, Laphurdiz bertze dialektuetan erraiten direnak aldamenean ezarriaz.

2. 1940-1968 lapurtera-nafarrera literatur prosa vill 0279 Ganera, laphurtarr klassiko huni bertze dialektuetan edireiten diren berezitasun ta obari batzuk eratxikitzeko asmoak (litteratur-hizkuntzako batasunaren kaltetan eztenean, nabaski), asmo zuzen ta egokia iduri du.

3. 1969-1990 bizkaiera saiakera-artikuluak j.m. etxebarria 0054 e) Ornidutako itzak dialektoetatik artu.

4. 1969-1990 euskara batua ikasliburuak eem hizkliter 0137 Zer da dialektoa? Zer, dialektologia?

5. 1969-1990 euskara batua ikasliburuak eem hizkliter 0137 1. Dialektoa zer den definitzerako orduan ikuspegi bat baino gehiagotatik egin daiteke: Hizkuntza batek, berau hitz egiten den eskualde batean hartzen duen era berezi aski aldatuari deitzen zaio dialektoa.

6. 1969-1990 euskara batua ikasliburuak eem hizkliter 0137 Gaztelaniarekiko dialekto dira, adibidez, andaluziera edo-ta Ameriketako toki batzuetako espainiera; frantses ofizialarekiko dialektoak dira, besteak beste, Ipar Frantziako patois ugariak; euskara batuarekikoak, esaterako, bizkaiera (B) eta zuberera (Z).

7. 1969-1990 euskara batua ikasliburuak eem hizkliter 0137 Portugesa, gaztelania, katalana... latinarekiko dialektoak dira era horretara.

8. 1969-1990 euskara batua ikasliburuak eem hizkliter 0137 Dialektoaren definizioa konnotazio sozial soilez ere eman izan da.

9. 1969-1990 euskara batua ikasliburuak eem hizkliter 0137 Kasu honetan dialekto hitza gaizki erabilia dago, eta erabilera hori egiten duenaren ezjakintasuna besterik ez du adierazten.

10. 1969-1990 euskara batua literatur prosa m. legasse 0022 2) Eta latina oroen erligio katolikaren hizkuntza bakarra zela eta, Elizaren hizkuntzatik etorritako bi dialektoak, haien Foru eta Korteetan erabiltzeko ekin zieten.

11. 1969-1990 euskara batua literatur prosa m. legasse 0034 2) Erromatar okupazioaren pean sortutako bi dialektotik bat irakasten zen eskola banaren ondoan 3) haritz bat zegoen, menderen mendez zahartua, haren adaburu hostotsua zeruraino zabaltzen zuelarik, eskualdeko txori kantari guztien aterbe.

12. 1969-1990 euskara batua saiakera-artikuluak t. barrenetxea 0142 Ikasketa-prozesu horretan ikasleak bereganatu behar duena atzerri-hizkuntza bateko dialekto profesional edo teknolekto bat da.

13. 1969-1990 euskara batua saiakera-artikuluak p. uribarren 0051 Europan bertan ere, nahiz eta hizkuntza standarrak izan, hor jarraitzen du zenbait dialektok bizirik eta indartsu lurralde zabaletan.

14. 1969-1990 euskara batua saiakera-artikuluak p. uribarren 0051 Hori dela eta zenbait estatutan dialektoa, zentralismoaren kontrako zerbait bezala begiratua izan ohi da.

15. 1969-1990 euskara batua saiakera-artikuluak l. mitxelena 0124 Gauzak ez daude horren larri, zori onean, euskalkiak, edonongo dialektuak bezalaxe, uste baino iraunkorragoak baitira.

16. 1969-1990 euskara batua saiakera-artikuluak txill 0062 1840 aldean dialektuen arteko gorabeherarik ba zegoen Txekoslobakia-n barrena.

17. 1969-1990 euskara batua saiakera-artikuluak txill 0063 Eta, horrez gaiñera, abertzaletasuna baserritarren artean zabaltzeko (baserritar gehiago zegoen arabera orduko Txekoslobakia-n gaurko Euskal Herria-n baino), hobe omen zan bertako dialektuan jendea irakurtzen eta eskolatzen zaletzea.

18. 1969-1990 euskara batua saiakera-liburuak euskararen liburu zuria 0545 Eta era horretan beste inongo hizkuntzak baino gehiago ez duen dialekto desberdintasunean oinharrituz, sartu izan da zenbait burutan eta halako arrakastarekin gainera, ezjakintasun mailaren arabera noski, sartu izan dela diogu, gauza bat dela Katalunia eta beste bat Valentzia, eta are urrunagoko zerbait Rosellon.

19. 1969-1990 euskara batua saiakera-liburuak euskararen liburu zuria 0545 Izan ere, arras ezaguna zaigu katalan dialektoen artean datzaten desberdintasunen jatorria, nahiz eta beren artean ez bada sekulan halako elkar ezinulerturik egon izan ere: Erdi Haroko azken aldera katalan Estatuak lur jo zuenean, zenbait lurralderen arteko giza loturak lasatu edo eten egin ziren, eta, jakina, dialektotzearen bideak ere erraztu.

20. 1969-1990 euskara batua saiakera-artikuluak tantak 1989 0120 Ez dira falta, egia esan, ohizkoegiak baina sarri askotan gaizki erabiliak diren elebitasuna (beronen mitifikazioa eta tranpa barne) eta diglosia; ez da falta ezta ere hizkuntz ordezkapen, minorizazio eta hizkuntz gatazkari zor zaiena, edota estandardizazioak eta dialektoek erakusten duten problematika.

21. 1969-1990 euskara batua saiakera-artikuluak peillen 0417 Hona lan honen laburpena: 1. Hitzaurrea Bederatzi orrialdetan zuberoeraren eremua mugatzen dut eta aipatzen gure probintzia horretan mintzatzen diren bi euskalkiak eta okzitanoaren gaskoin dialektoa hitzegiten duten herriak.

22. 1969-1990 euskara batua saiakera-liburuak agenda 1990 0009 Euskalkiak Bere baitako batasuna euskarak bere egituran garbi asko adierazten du; haatik, euskalki edo dialektotan banaturik ageri da.

23. 1969-1990 euskara batua saiakera-liburuak agenda 1990 0009 Bonaparte Printzeak zortzi euskalki edo dialekto aitortzen zituen euskara mintzatuan.

24. 1969-1990 euskara batua saiakera-liburuak agenda 1990 0010 Bortizki indartu da, baita ere, euskara standard, batua edo guztiona moldatu behar delako asmoa, orain arteko dialekto literarioak baztertu gabe.

25. 1969-1990 euskara batua saiakera-liburuak lmuj 0029 b) Euskalkien edo dialektoen aldakiak (variantes). Gipuzkoako probintzian, jakina denez, euskalki eta subeuskalki (subdialecto) moeta bereziak ematen dira; mendebalean bizkaieraren barianteak (Bergara, Arrasate, Eibar, etab.); erdialdean Azpeiti, Goierri eta Kostaldeko euskararen aldakiak, eta ekialdean goinafarrerenak (Irun, Oiartzun, Ondarribi, etab.).

26. 1969-1990 gipuzkera saiakera-artikuluak etxabu 0305 Baiña, izkelgi edo dialekto bakoitzaren barrenean ere ba da naikoa desberdintasun.

27. 1969-1990 sailkatu gabeak astekari eta hamaboskariak azurm 0001 Orain arteko literatura dialektutan egin izan da, batez ere Iparraldeko eta Hegoaldeko bi moduetan: Toskikoan (hegoaldekoa) eta Gegikoan (iparraldekoa) alegiá.

28. 1969-1990 sailkatu gabeak astekari eta hamaboskariak uxola 0001 Izkuntzetan ere, ugaritasunean, iñork ez dio aurre artuko: Berrogeitamar izkuntz-nagusi ba-ditu, eta auetzaz gainera ugaritasun ederra dialektotan.

29. 1991> bizkaiera ikasliburuak etno-test 0003 Zer esanik ez Italian, dialektoak hainbeste indar duten Italian.


30. 1991> bizkaiera ikasliburuak etno-test 0004 Eta hizkuntzen eta dialektoen kasuan, aberastasuna da.


31. 1991> euskara batua ikasliburuak m.j. eceizabarrena 00092 HIZKUNTZA ETA DIALEKTOAK

32. 1991> euskara batua ikasliburuak m.j. eceizabarrena 00092 HIZKUNTZA ETA DIALEKTOAK

33. 1991> euskara batua ikasliburuak m.j. eceizabarrena 00092 Lehenengo eta behin, begi bistakoa den oharpen bat egin behar da bi termino hauen arteko erlazio asimetrikoaz. Hizkuntza termino absolutua da, berez ulertzen dena, hots, bere buruaz kanpoko beste errealitate bati erreferentziarik egin gabe definitzen dena; horrela, hizkuntzatzat jotzen ditugu turkiera, katalanera, japoniera, euskara, etab. Dialektoa, ostera, nozio erlatiboa da, ezinbestean aurreko kontzeptuari lotua ulertzen duguna; alegia, dialektoa beti hizkuntzaren baten dialektoa izango da, termino horri ez baitagokio berezko izate beregainik. Hortaz, beti hizkuntzaren baten dialektoez (katalaneraren, frantsesaren edota euskararen dialektoez...) mintzatuko gara.

34. 1991> euskara batua ikasliburuak m.j. eceizabarrena 00092 Intuitiboki eta kasu konkretuetan hizkuntza zer den eta dialektoa zer den denok ulertzen badugu ere, oso zaila da kontzeptu hauetako bakoitza teorikoki erabat mugatzea. Adibidez, esan ohi da hizkuntza giza talde bateko kideek elkarrekin komunikatzeko duten hitzezko adierazpidea dela, baina bistan dagoenez, definizio horren arabera zaku berean sartuko genituzke hizkuntza eta dialektoa. Behin-behinean honela definituko dugu dialektoa: bizirik dagoen edo galdu den hizkuntza komun batetik aldendu den zeinu sistema, oro har muga geografiko jakin bat duena, baina jatorri komuneko beste sistemen aldean berezitasun edo bestelakotasun nabarmenik ez duena. Hizkuntzak, berriz, dialektoak ez bezala, beharrezko ditu berezitasun edo bestelakotasun nabarmena kanpora begira eta oso altua den berdintze maila barrura begira. Dena dela, hurrengo atalean bihurtuko gara berriro puntu honetara, dialektoa ulertzeko era zaharkitu bat auzipean jartzeko.

35. 1991> euskara batua ikasliburuak m.j. eceizabarrena 00092 Bestalde, zenbaitetan errealitate linguistiko bakar baten sailkatze desberdinak egin daitezke. Horrela, dialektoaz emandako azken definizioan oinarrituz (bizirik dagoen edo galdu den hizkuntza komun batetik...), latinetikako mintzaira nagusiak (frantsesa, italiera, portugesa, etab.) dialekto edo hizkuntzatzat joko ditugu, aukeratzen dugun ikuspuntuaren arabera: dialektoak dira latinari buruz, hots, ikuspuntu diakronikoaren arabera; hizkuntzak dira ikuspuntu sinkronikoaren arabera edo gaur egungo hizkuntza egoerari begiratuta. Ez dago esan beharrik, dena dela, azken hau dela ikuskera zabalduen eta arruntena, bakarra ez bada ere.

36. 1991> euskara batua ikasliburuak m.j. eceizabarrena 00092 Aurrera baino lehen, bi uste oker salatu nahi ditugu. Hizkuntzen eta estatu politikoen eremuak sarritan bat etortzen dira, baina bat etortze hori bilakaera sozio-politikoaren ondorioz azal daiteke eta ez da inola ere ezinbestekoa, asko baitira munduan estaturik gabeko hizkuntzak (euskara, katalanera eta galiziera Espainiako Estatukoak baizik ez aipatzearren) eta asko dira, orobat, hizkuntza berezirik gabeko estatuak (Suitza, esaterako). Bada gero, dialekto terminoaren erabilera ideologizatu bat eta horren arabera ofizialtasunik gabeko mintzairak erdeinuz dialekto terminoaz izendatzen dira mintzaira horien nortasun linguistikoari erreparatu gabe: dialekto terminoaren erabilera hau onartezina da hizkuntzalaritzaren ikuspegitik.

37. 1991> euskara batua ikasliburuak m.j. eceizabarrena 00092 Atal hau bukatzeko gainera dezagun ez dagoela eta ez dela sekula egon dialektorik gabeko hizkuntza baturik, batzuetan eredu kodetu ofizialak estandarrak bere azpiko ugaritasuna eta aniztasuna ezkutatzen badigu ere. Bestela esan, hizkuntzak errealitate aldakorrak dira eta aldaketa faktore askoren arabera (historia, geografia, gizartea...) gauzatzen da. Horrela, edozein hizkuntzatan hurrengo hizkuntza aldaerak bereizi ohi dira: dialektoak (geografiaren araberako aldaerak), soziolektoak (gizarte taldeen araberako aldaerak), hizkuntza mailak edo erregistroak (lagunartekoa, estandarra, jasoa etab.) eta batik bat gaur egungo gizarteetan teknolektoak edo espezialitateko hizkerak (jakintza arloen araberako aldaerak).

38. 1991> euskara batua ikasliburuak hizkliter 00199 Kontuan har Saussure-k zioen honako hau: bere kasa uzten den hizkuntzak dialektoak besterik ez ditu ezagutzen; horietako bat ez zaio besteri nagusitzen; eta horrela etengabe zatikatuz joango da hizkuntza

39. 1991> euskara batua literatur prosa elexp alpe 0112 Dialekto aleman bat hitzegiten zuten, baina italierak irentsi du.


40. 1991> euskara batua saiakera-liburuak o. ibarra 00009 Jakina denez, hizkuntza zerbait bizia eta aldakorra da, eta hartaz, oso zaila da muga linguistikoak ezartzea, eta are gehiago esatea non hasten den eta non bukatzen duen hizkera bat. Esan dezakegu, dialekto baten eta bestearen arteko lerroa ez dela egiazkoa, nahiz eta hau oso erabilgarria zaigun ikuspuntu didaktiko batetik.

41. 1991> euskara batua saiakera-liburuak o. ibarra 00027 Ondoren beste batzuk izan dira honetaz arduratu direnak, hona Koldo Zuazo dialektologilariak dioena euskalkiei buruz. Bertan euskarazko dialektoak hiru talde nagusitan sailkatzen dira, posizio geografikoaren arabera. Ultzamako euskara erdiko dialektoen artean kokatzen da. Bestaldetik, tarteko bi dialekto daude, zubi gisa, Ekialdearen eta Erdiaren artean egiten dutenak, eta baita erditik ekialdera ere.

42. 1991> euskara batua saiakera-liburuak k. izagirre 00048 Poeta honek, guztiek ezagutua, guztiek gurtua, ez zuen inoiz gaztelaniazko bertsorik egin; bere aberriaren dialektoaz maitemindua, Lamas Carvajal eta Serafí Pitarra bezala, bere konposizioak euskaraz dira asmatuak eta idatziak; haienak bezala, poesia bakoitza pitxi bat da idatziak dauden hizkeraren edertasunak dastatzen dakitenen guztientzat; guztientzat esan dut, eta oker nago: beraiek ez dute konprenitzen idazten dutenaren balioa.

43. 1991> euskara batua saiakera-liburuak i. arrigain 00262 Esaterako, ez zuten inolako beldurrik gotikoa aipatzeko, besterik gabe, germanikoari buruz hitz egin behar zutenean, gotikoa gainerako dialekto gemanikoak baino lehenagokoa zelako; era horretara, gotikoa, germanikoaren lekua bereturik, prototipo bihurtzen zen, hau da, beste dialektoen sorburu.

44. 1991> euskara batua saiakera-liburuak i. arrigain 00262 Berez, idazkerari esker baiezta dezakegunean bi hizkuntza forma desberdin ondoz ondoko denborei dagozkiela, oso gutxitan gertatu ohi da bi hizkuntza bakar baten egoerak izatea. Eskuarki, halakoetan, bi dialekto desberdin izan ohi dira, eta bata ez da bestearen jarraipena izaten.

45. 1991> euskara batua saiakera-artikuluak n. goikoetxea 00143 1937an frisieraren irakaskuntza lehen hezkuntzan onartu zen, Herbehereetako dialekto bat legez, Herbehereetako edozein tokitan.

46. 1991> euskara batua saiakera-artikuluak a. sagarna 00037 Dialektoetako hitzak erabiliz aberastu da hiztegia neurri handi batean, dela beren jatorrizko esanahia gordez, dela adiera berria hartuz.

47. 1991> euskara batua saiakera-artikuluak a. sagarna 00037 Hasieran mendebaldeko dialektoak izan ziren hitz-hornitzaile nagusiak, baina XVIII. mendetik aurrera ekialdeko dialektoetatik ere hartzen hasi ziren hitzak.

48. 1991> euskara batua saiakera-artikuluak a. sagarna 00037 XIX. mendearen lehen erdialdean sekulako borroka izan zen ekialdeko dialektoen aldekoen eta mendebaldeko dialektoetan oinarrituriko tradizioaren aldekoen artean.

49. 1991> euskara batua saiakera-artikuluak a. sagarna 00049 Alemaniako Junggrammatiker zeritzen hizkuntzalarien eraginez dialektoen eta hizkuntza finougriarren ikerketak liluratu zituen.

50. 1991> euskara batua saiakera-artikuluak a. sagarna 00049 Dialektoetan aurki zitekeenarekin bat ez zetorren aldaketa oro gaitzetsi egiten zuten.

51. 1991> euskara batua saiakera-artikuluak a. sagarna 00057 Audio-artxiboetan 15.000 orduko grabazioak dituzte dialektoetakoak, ia 1.000 ordu suomiera modernokoak eta beste 3.000 ordu inguru Finlandiako kulturaren historiari buruzko materialenak.

52. 1991> euskara batua saiakera-artikuluak a. sagarna 00057 Dialektoetako grabazioak Finlandiako parrokia guztietan eta Suediara, Norvegiara, Ingermanland-era (Errusia), Ipar Amerikara eta Austrialiara bizitzera joandako suomieradunen eta hauen ondorengoei egin zaizkie.

53. 1991> euskara batua saiakera-artikuluak a. sagarna 00057 Suomieraren dialektoetako artxibo lexikala

54. 1991> euskara batua saiakera-artikuluak a. sagarna 00057 Finlandiako mugen barnean hitz egiten diren suomieraren dialekto guztietako erakusgarriak daude bertan, eta baita suomiera egiten den beste herrialde batzuetakoak ere, hala nola Suedia, Norvegia eta Errusiakoak.

55. 1991> euskara batua saiakera-artikuluak i. camino 00008 horretatik, hizkera bat edo dialekto bat aldi berean hizkuntza eremu bat baino gehiagoko partaide izan daitekeela jarraitzen da (Winter 1973: 140); ikus Derynck ere (Melis, Verlinde ampamp; Derynck 1989: 116).

56. 1991> euskara batua saiakera-artikuluak i. camino 00023 Honela, ibarretako hizkerak bata bestearekin nola erlazionatzen eta egituratzen diren aiseago ikusten da, eta bide batez, hizkera edo dena delako horiek dialektoei -azken batean euskalkiei- loturik nola dauden ageri zaigu.

57. 1991> euskara batua saiakera-artikuluak i. camino 0931 Gaur egun, eta dialektologi kontuetan areago, erabat onartzen da dialektu baten edo testu baten barreneko aldakortasuna ere hizkuntzalaritza orokorraren teoriaren atal bat gehiago dela.


58. 1991> euskara batua saiakera-liburuak r.m. pagola 0248 Dialektoak landu eta ikertu, bai, edo, hobeki esan, deskribatu egiten ziren.


59. 1991> euskara batua saiakera-liburuak r.m. pagola 0248 Deskribapenak, bestalde, berez eta berekin dakar herri hizkuntzetarako eta dialekto arruntetarako hurbiltasuna eta horiek ezagutzeko irrika.


60. 1991> euskara batua saiakera-liburuak r.m. pagola 0248 Frantzian hirurogeitamar urteko epean 18 glosario eta hiztegi egin ziren, batez ere hegoaldeko dialektoenak: probentzala, langedoziarra, walloniarra eta hainbeste barnean zirelarik.


61. 1991> euskara batua saiakera-liburuak r.m. pagola 0248 Horren garaikide izan zen Antoine Court de Gebelin ere garrantzitsua da, frantsez zaharreko dialektoetako hitzen azterketarako metodologiaz arduratu bait zen 3. Dictionnaire étymologique de la langue française, Paris (1778) liburuaren Des dialectes de l'ancien François, et des ouvrages écrits dans ces dialectes deritzan atalean horrela adierazten du: il serait important d'en recuellir les mots, surtout ceux qui paratraient avoir les moins d'analogie au Latin et au François; il faudroit s'attacher principalement aux mots des lieux le plus éloignés des grandes villes, et á ceux qu'on parle dans les montagnes les plus sauvages: ces mots devant representer naturellement avec moins de mélange les anciennes langues du pays. A. del Rio ( 1943: 211 )-tik jasoa.


62. 1991> euskara batua saiakera-liburuak r.m. pagola 0248 Italian ere, haien hizkuntz egoera bereziak eraginik, kontzientzia bizia piztu zen hizkuntzaren eta dialektoen arteko harreman eta zerikusiei buruz.


63. 1991> euskara batua saiakera-liburuak r.m. pagola 0248 Pasqualinok, ia mendea amaitzear, siziliarraren bost aletako hiztegi etimologikoa eta Galianik dialekto napolieraren ikasketa monografikoa egin zituzten.


64. 1991> euskara batua saiakera-liburuak r.m. pagola 0248 Azken honen lana benetan bakana, lehenbizikoz azaldu bait zituen napolieraren gramatikaren jatorria eta haren bilakaera historikoa batetik, eta dialekto horretan idazten ihardun ziren idazleen zerrenda bestetik 4. Lanak honako hauek ziren: Michele Pasqualino: Vocabolario siciliano etimologico, italiano e latino..., 5 lib., Palermo, 1785-1795. Ferdinando Galiani: Del dialetto napolitano, Napoles, 1979.


65. 1991> gipuzkera saiakera-artikuluak euskerazaintza 1995 0052 Dialektoa deitzen diotenean, barrena lertzen zaio.